Etkinlik Yok
Soğuk Savaş döneminin Uluslararası İlişkiler disiplinine kazandırdığı vekalet savaşı/ proxy war (temsili savaş) kavramı, ‘herhangi bir çatışma ya da savaşa doğrudan taraf olmayan ancak stratejik amaçları nedeniyle duruma dolaylı yollardan dahil olan üçüncü tarafların belirli aktörleri destekleyerek çatışmanın parçası olması’ şeklinde tanımlanabilir. Normalde çatışma veya savaş halinde direkt olarak bulunmayan/bulunamayan üçüncü taraflar belirli yöntemlerle (meşru veyahut gayrimeşru birim aktörlere silah veya diğer teçhizat, eğitim, finansman desteği vermek kaidesiyle) dahil olmakta, çatışmanın seyrini kendi istediği gidişata getirmek istemektedir. Tarihte daha önceden de belirli örneklerine şahit olunmakla birlikte özellikle 20. yüzyılda vekalet savaşlarına sıkça rastlanmıştır. Frederic Pearson, başka devletlerin neden başka coğrafyalardaki çatışmalara ya da savaşlara taraf oldukları üzerinde durmuş ve altı neden saymıştır. Bu nedenler: devletin mevcut toprakları genişletme isteği, çatışma halindeki belli grupları etnik, dini ya da mezhepsel açıdan kendine yakın görmesi, ekonomik çıkarlarını korumak istemesi, diplomatik ve askeri çıkarlarını korumak istemesi, ideolojik güdüyle hareket etmesi ve bölgesel güç dengesini korumak istemesidir.
Bilinen içeriğiyle Soğuk Savaş, Batı kaynaklı literatürde şimdiye kadar yaşanmamış derecede uzun bir barış dönemi olarak ifade edilebilmektedir. Soğuk Savaş süresince Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Sovyetler Birliğinin lokomotiflik yaptığı bloklar, dehşet dengesi veya güç dengesi ile dünyayı yönetmiş ve kendi aralarında bir sıcak çatışmaya girmemiştir. Bu düzende ABD ve Sovyetler diğer ülkelerin içlerindeki kendilerine yakın birimleri desteklemek kaydıyla çatışmalara yön vermeye çalışmıştır. Heonik Kwon’un aktardığı üzere aynı süreçte ABD ve Sovyetler Birliği arasında sıcak bir çatışma olmamakla birlikte, Avrupa da dahil olmak üzere dünyanın geri kalanında savaşlar gerçekleşmeye devam etmiştir. Mary Kaldor’a göre dünyanın geri kalanının, Soğuk Savaş boyunca merkezdeki aktörlerin çevresel sahnesi olması nedeniyle ‘düzensiz’ ve ‘resmi’ olmayan savaşlar çevrede yaşanmaya devam etmiştir. Yani aslında Soğuk Savaş merkezde resmi göreceli bir barışın yaşandığı, çevrede ise ‘resmi olmayan’ bir şiddetin deneyimlendiği eş zamanlı ve asimetrik bir süreçtir. Başka bir deyişle merkez, savaşı hayali bir düzlemde yaşamakla birlikte barışı deneyimlemişken, çevre ise düzensiz bir çatışmalar silsilesi ve gayri resmi savaşa ev sahipliği yapmıştır diyebiliriz.
1989’da Berlin Duvarının yıkılması ve 1991’de Sovyetlerin dağılmasıyla uluslararası sistem tamamıyla dönüşmüştür. Bu dönüşümde ABD’nin tek hegemon güç olduğu tek kutuplu sistem ve 2000’lerde Rusya, Çin, Avrupa Birliği gibi güçlerin yükselmesiyle ve uluslararası sistem dışında bölgesel entegrasyonlar bazlı alt sistemlerin oluşmasıyla artık uluslararası sistem bir ‘çok kutuplu sistem’ olarak tanımlanabilmektedir. Bu bağlamda herhangi birkaç devlet güç ölçekleri ne olursa olsun kendi çıkarını etkileyen bir çatışmaya vekalet savaşı kontekstinde dahil olabilmektedir. Özellikle büyük güçlerin kendi çıkarına karşı bir tehdit görmediği coğrafyalarda çatışmaya veya savaşa dahiliyet göstermemesi de diğer ülkelerin vekalet savaşına dahil olma noktasında elini güçlendirebilmektedir. Vekalet savaşının bu şekildeki dönüşümüne 1993-2002 arasında gerçekleşen İkinci Kongo Savaşı örnek olarak gösterilebilmektedir.
Birinci Kongo İç Savaşı’nın Ruanda, Uganda ve Angola gibi müttefiklerinin desteğiyle kazanan Laurent-Desira Kabila başa geldikten sonra ilk iş olarak yabancı devlet misyonları ve askerleri ve de vatandaşlarının Demokratik Kongo’dan çekilmesini istemiştir. Ruanda’da çatışma sürecinde Ruanda’dan kaçan Tutsiler’in Güney Kivu’da yaşaması hasebiyle Ruanda bu karardan epeyce rahatsız olmuştur. Ruanda, 1998’de mevcut hükümete karşı ayaklanmaya başlamıştır ve isyancılar Ruanda hükümetince desteklenmiştir. İsyancı olan muhalifler ve Tutsiler, Kongo’da iktidar güçleri ve Hutularla çatışmaya başlamışlardır. Ayaklanmalara karşılık olarak da Kabila Tutsiler’in öldürülmesini emretmiştir. Kongolu entelektüeller tarafından Tutsiler ‘vermin (parazit)’ olarak isimlendirilmişlerdir. Kabila, radyo ve televizyonlardan Tutsiler’in öldürülmesi emrini vermiştir. 1999’da başlayan iç savaşta – Afrika Dünya Savaşı olarak da bilinir- Demokratik Kongo Cumhuriyeti Zimbabve, Angola, Sudan ve Namibya gibi ülkelerce desteklenirken, isyancılar ise Ruanda, Angola ve Burundi tarafından desteklenmiştir. Kendi içinde etnik gerginliklerin bir uzantısı olarak bu savaşta ülkeler taraflardan birini seçip desteklemiştir ki bu da savaşı bir vekalet savaşı yapmaktadır. 2001 yılında Kabila’nın öldürülmesi ve yerine oğlu Joseph Kabila’nın geçmesi ile iç savaş son bulmuştur. Ruanda ile Demokratik Kongo Cumhuriyeti arasında 2002’de imzalanan Afrika Birliği Sponsorlu Pretoria Anlaşması ve Hutu birliklerinin çatışma kapasitesinin tükenmesiyle iç savaş sona ermiştir.
Görüldüğü üzere devletler kendi çıkarlarının etkileneceği noktada kendi toprakları dışındaki çatışmaya müdahil olabilmektedir. Vekalet savaşları vasıtasıyla devletler, kendilerinin direkt olarak girmedikleri mücadelede kendi lehlerine sonuç almak için savaşa müdahale edebilmektedirler. 1964 itibariyle başlayan Hutu-Tutsi çatışmaları sebebiyle zaman içinde Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ne yerleşen Tutsiler 1994 sonrası bölgeye yerleşen Hutular’ı kendilerine bir tehdit olarak görmüşlerdir. Ayrıca Kabila’nın yabancı karşıtı hamleleri Ruanda’yı iyiden iyiye rahatsız etmiştir. Ruanda dışında Angola, Uganda, Burundi gibi ülkeler de çatışmanın gidişatını kendi çıkarları lehine değiştirmeye çalışmışlardır. Devletler ve dahi devletlerin müttefikleri İkinci Kongo Savaşı’nda taraflardan birine destek olarak dolaylı yoldan savaşta faaliyet göstermişlerdir.
KAYNAKÇA
Brown, Seyom. “Purposes and Pitfalls of War by Proxy: A Systemic Analysis.”, Small Wars & Insurgencies, 27.2 (2016): 243-257.
Chritien, Jean-Pierre. The Great Lakes of Africa: Two Thousand of History, (New York: Zone Books,2003).
Kwon, Heonik. The Other Cold War (Columbia: Columbia University Press), 2010.
Mamdani, Mahmood. When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism and and the Genocide in Rwanda (Princetown: Princetown University Press, 2002), 78-82.
Mumford, Andrew. Proxy Warfare: War and Conflict in the Modern World, (Malden: Polity Press, 2013).
Pearson, Frederic S. “Foreign Military Interventions and Domestic Disputes.”, International Studies Quarterly 18.3 (1974): 259-290, 262.
Wilson, Kyle. “Democratic Republic of Congo (1996-1997 and 1998- Present)”, ed.Karl Derouen ve UK HEO Editors, Civil Wars of The World: Major Conflicts Since World War II, c.1 (Oxford: ABD Clio, 2007): 291-309.
