SUDAN: Darbeler Ülkesinde Demokratik Çözüm Yerine Yeniden Darbe

13.04.2020

Sudan, kolonisi olduğu İngiltere’den bağımsızlığını kazandığından beri geçirdiği badirelerle Afrika kıtasının en istikrarsız ülkelerinden biri olarak gösterilmekte ve uluslararası ilişkiler disiplini konsepti olan başarısız devlete (failed state) bir örnek olarak işaret edilmektedir. Birkaç örnek vermek gerekirse toplamda 50 yıl içinde 2 iç savaş, soykırım olarak adlandırılan çatışmalarla bir kriz (Darfur Krizi) geçirmiş ayrıca Sudan el Kaide’nin kurulduğu yer olarak adını dünyaya duyurmuştur. Krizlerin içerisinde kıtlık, hastalıklar ve yeni dünya köleliği tartışmaları merkezine Sudan’ı almıştır. Bu kötü itibarla birlikte Sudan, sıklıkla disiplin içinde ve dışında çalışmalara konu olmuştur. Peki Sudan neden siyasi istikrarsızlığın beşiğidir?

Sudan’da  2018 kasım ayından bu yana devam eden gösteriler sonucunda 1989’da yine bir askeri darbeyle başa gelen, Sudan’da en uzun süre görev yapan ve Dünya’da -monarşiler hariç- en uzun görevde kalan 10 devlet başkanından biri olan olan Ömer el Beşir 30 yılın ardından 11 Nisan 2019’da ordu tarafından görevden alınmıştır. Yerine gelen Savunma Bakanı Orgeneral Avad Muhammed Ahmed bin Avf Beşir’in devrilmesinden birkaç gün sonra istifa etmek zorunda kalmıştır. Sonrasında Askeri Geçiş Konseyi kurulmuştur devam eden süreçte 21 Ağustos 2019’da 39 ay sürecek olan Sivil-Asker ortak geçiş konseyi oluşturulmuştur. O günden beri Sudan üç kez uzatılan OHAL ile yönetilmektedir.

Esasında askeri darbeler Sudan için yeni bir fenomen de değildir. Sudan kurulduğu tarihten beri askeri darbelerin adeta bir beşiğidir. 1956’da bağımsızlık ilan edildiğinde ülkenin akıbetini belirleyen müzakereciler ülkenin kuzeyinde yaşayan ve yönetici sınıfı oluşturan Araplardan seçilmiştir ki bu da 16 yıl sürecek birinci iç savaşın temel sebebidir. Daha bağımsızlığın üzerinden iki yıl geçmişken Sudan’da ilk askeri darbe yaşanmış ve yönetim bir asker olan Abbud’a geçmiştir. 1964’da Abbud, sivillere devretse de yine bir askeri darbeyle yönetim el değiştirmiştir. Askeri yönetimler sonrası 1965’de başa geçen DUP lideri Azhari 1969’da yine askeri darbe sonrası görevi Jafar Numeyri’ye devretmiştir. Sudan’da daha seküler ve çözümcü bir yol deneyen Numeyri, 1972’de birinci iş savaşın bitişini ülkesine deneyimlettirmiş ve görece bir istikrar dönemi yaşatmıştır. Sonrasında ekonomik durumun bozulması nedeniyle muhalifleri tarafından tepki toplayan ve bir askeri darbe girişiminden kurtulan Numeyri, iç savaşın 1983’de tekrar başlamasıyla politik rakiplerine boyun eğmiş şeri hükümlere dönüşün yolunu açmıştır. Nihayet 1985’te bir darbe ile yönetim tekrar askeri konseye geçmiştir. Sonrasında 1985’te seçimle yönetim tekrar Umma Party lideri Sadiq al-Mahdi’ye geçmiştir. Mahdi döneminde ekonomi gittikçe kötüleşmiş iç savaş şiddetlenmiştir. Sonuç olarak 1989’da yönetim Ömer el Beşir’e geçmiş ve 30 yıl boyunda onda kalmıştır. 

Koloni sonrası bağımsızlık kazanan devletlerde, özellikle Afrika ülkelerinde bireylerin siyasal mobilizasyonları ve karar mekanizmalarında bulunma şansları oldukça düşüktür. Bu devletlerde elitler vatandaşlar adına karar almakta toplum mühendisliği yapmaktadırlar. Bu siyasal elitlerden olan askerler yönetimlere direkt müdahale etmekte ve güya siyasi istikrar getirmek için yönetimi direkt ellerine geçirmektedirler. Ancak onlar adına sürpriz olacak şekilde ülkede işler daha iyi hale gelmemektedir. Sık sık gerçekleşen askeri darbelere neden olan istikrarsızlık, aslında demokratik olmayan siyasal sistem nedeniyle olmaktadır ve askeri darbeler buna bir çözüm olarak gerçekleştirilmektedir. Ancak esasında darbeler bir yönüyle bu istikrarsızlığı çözmek ve düzeltmek için de gerçekleştirilmemektedir ya da bunu başaramamaktadır. Bu bağlamda yine ekonomide yabancı etkisinin arttırılması, ülkeye yatırım gelmesi gibi nedenlerle politik istikrarın o ya da bu şekilde sağlanması uğruna askeri darbeler yine de yapılıyor diyen geniş bir literatür mevcuttur. Bu bağlamda Sudan’da askeri darbelerin esas hedefi -en sonunda 2011’de Güney Sudan’ın ayrılmasıyla sonuçlanacak- iç savaşı bitirmek, ekonomiyi düzeltmektir. Ancak gelen askeri elitler sorunu çözmek bir yana ya şeri kurallarla Güneyi İslamlaştırma-Kronik Arabizm- ya da milliyetçi eğilimlerle Araplaştırma yoluna gitmiştelerdir. Somut birkaç örnek vermek gerekirse, sorunun çözümü olarak akil yöntem deneyen tek kişi olan Abbud’un çözüm girişimi geniş kitle katılımlı öğrenci olayları ve çatışmalar sonucu daha sert yönetimle sonuçlanmıştır. Bir diğer örnek olan Numeyri döneminde birinci iç savaş 1972’de bitmesine rağmen 1983’te ekonomik temelli olarak savaş tekrar başlamıştır ve Numeyri’nin de sonu yine bir askeri darbeyle gelmiştir. Günün sonunda Easton ve Deutsch’un belirttiği sistemdeki çıkmazın iletişim vasıtasıyla politik kültür ile çözülme çabası ve iletişim vasıtasıyla çevrede değişme sağlanması durumu Sudan için geçerli olmamıştır. Yani Sudan’da yaygın bir siyasal kültür oluşturulamaması ve neredeyse kesintisiz deneyimlenen darbeler silsilesi çatışmaları çözememiş, ekonomik durumu düzeltememiştir. Gelişmeler yalnızca kendisinden bir sonraki darbeye neden olmuştur. 

Bu bağlamda 1989’da göreve gelen Beşir’in yönetimi döneminde İkinci İç Savaş -Güney bölgesi ile ikinci iç savaş- ve geniş çaplı çatışmaların ve soykırım olarak tanımlanan katliamların yaşandığı Darfur Krizi deneyimlenmiştir. Beşir her ne kadar tekrarlanan seçimleri kazansa da Sudan’da demokratik bir siyasal kültür oturtamamış ve sorunların çözümü için makul yöntemler geliştirememiştir. Yönetimi döneminde Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından soykırım suçu onanmıştır. 11 Nisan’da görevden alınan Beşir ağustos ayında ilk mahkemesine çıkmıştır. Kendisi ile ilgili hukuki sürecin gidişatı belli olsa da Beşir gerisinde hala sivil yönetimin akıbetinin belli olmadığı istikrarsız bir ülke bırakmıştır. 

KAYNAKÇA

Deutsch, Karl W.  The Nerves of Government: Models of Political Communication and Control (New York, NY: The Free Press of Glencoe, 1963).

DeRouen, Karl R.,Uk Heo. Civil Wars of The World: Major Conflicts Since World War II, Cilt. 1, ABC-CLIO, 2007

Easton, David. A Systems Analysis of Political Life (New York: John Wiley and Sons, 1965). 

Easton, David. A Framework of Political Analysis (Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1965). 

Tatum, D. Genocide at the Dawn of the Twenty-First Century: Rwanda, Bosnia, Kosovo, and Darfur, Palgrave Macmillian, 2010.

Ömer el Beşir Kimdir?: Sudan’ın Darbeyle Gelip Darbeyle Giden 30 yıllık Devlet Başkanı https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47893273

Sudan’da Askeri Darbe Sonrası İlk Hükümet Kuruldu, Başbakan Abdullah Hamduk Yeni Kabinesini Açıkladı https://tr.euronews.com/2019/09/06/sudan-askeri-darbe-sonrasi-ilk-hukumet-kuruldu-basbakan-hamduk-yeni-kabinesini-acikladi

Diğer Yazılar

Vekalet Savaşları: İkinci Kongo Savaşı Örneği

Soğuk Savaş döneminin Uluslararası İlişkiler disiplinine kazandırdığı vekalet savaşı/ proxy war (temsili savaş) kavramı, ‘herhangi ...
Daha Fazlasını Oku

SUDAN: Darbeler Ülkesinde Demokratik Çözüm Yerine Yeniden Darbe

Sudan, kolonisi olduğu İngiltere’den bağımsızlığını kazandığından beri geçirdiği badirelerle Afrika kıtasının en istikrarsız ülkelerinden biri ...
Daha Fazlasını Oku

Koronavirüs ve Çin-Afrika İlişkilerine Olası Etkileri

Şubat ortasında Mısır’da ilk koronavirüs vakasına rastlanması ile birlikte artık Afrika’da salgın tartışmalarına ciddi ciddi ...
Daha Fazlasını Oku

Bizden Haberdar Olun

Mail aboneliği başlatmak için mail adresinizi bizimle paylaşabilirsiniz.

    Paylaş
    Etkinlik Takvimi
    Kasım

    Aralık 2024

    Ocak
    Pzt
    Sal
    Çar
    Per
    Cum
    Cmt
    Paz
    25
    26
    27
    28
    29
    30
    1
    Etkinlikler için Aralık

    1st

    Etkinlik Yok
    2
    3
    4
    5
    6
    7
    8
    Etkinlikler için Aralık

    2nd

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    3rd

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    4th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    5th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    6th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    7th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    8th

    Etkinlik Yok
    9
    10
    11
    12
    13
    14
    15
    Etkinlikler için Aralık

    9th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    10th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    11th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    12th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    13th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    14th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    15th

    Etkinlik Yok
    16
    17
    18
    19
    20
    21
    22
    Etkinlikler için Aralık

    16th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    17th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    18th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    19th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    20th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    21st

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    22nd

    Etkinlik Yok
    23
    24
    25
    26
    27
    28
    29
    Etkinlikler için Aralık

    23rd

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    24th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    25th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    26th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    27th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    28th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    29th

    Etkinlik Yok
    30
    31
    1
    2
    3
    4
    5
    Etkinlikler için Aralık

    30th

    Etkinlik Yok
    Etkinlikler için Aralık

    31st

    Etkinlik Yok

    Diplomatik İlişkiler ve Politik Araştırmalar Merkezi

    Center for Diplomatic Affairs and Political Studies

    ‎مركز الشؤون الدبلوماسية والدراسات السياسية

    Centre des Affaires Diplomatiques et des Ètudes Politiques

    Центр дипломатических отношений и политических исследований

    外交事务与政治研究中心

    Back to top of page