Akdeniz Güvenliği ve Malta

Malta, Akdeniz ortasında, tarih boyunca güvenli bir liman, tecrit bir sürgün yeri, Akdeniz denetimi için karakol olarak varlığını sürdürmüştür… ABD ve SSCB arasındaki Soğuk Savaş 1989 Malta Konferansı ile son bulmasıyla Malta’nın uluslararası politikada sembolik görünürlüğü artmıştır. Küçük bir ada devleti olan Malta’nın öncelikli güvenlik sorunları düzensiz göç ve iklim değişikliği gibi aslında tüm Dünyayı ilgilendiren ama konumu gereği kendisini daha fazla etkileyen konulardır. Kendine en yakın başkentlerin Tunus ve Trablus olması, stratejik olarak Avrupa’daki konumunu göstermektedir.

Malta, Libya’ya olan 220 millik mesafe ile Avrupa’nın en güneyinde ve Afrika ile ilk temas noktasındadır. Libya’nın istikrarsızlaşması, diğer hiçbir Avrupa ülkesini etkilemediği kadar etkileme potansiyeli vardır. Öyle ki Libya’daki çatışma ortamı açık şekilde uluslararası gündemi meşgul edecek kadar karmaşık ve etkili olmadan önce, Malta’nın ısrarıyla AB Dışişleri Bakanları Libya’nın durumunu tartışmışlardır. Malta’nın öncelikleri arasında, Kuzey Afrika komşusu Libya’nın başarısız bir devlet ve İslami cihatçılar için bir sığınak olmasını engellemek vardır.

İlk gelir kaynağı ticaret olmasa da Malta, tarihi ve büyük hacimli limanları ile uluslararası ticarette varlık göstermektedir. Akdeniz’in önemli limanlarından ve Dünya liman işletmeleri arasında alanında ilk 50’de yer alan¹ Marsaxlokk Limanı, bir Türk işletme ortağı ile Malta’da faaliyet göstermektedir. Ayrıca Malta’nın Çin ile ekonomik ilişkilerinin diğer AB ülkelerinden daha yüksek oranda seyretmesi, Kuşak Yol Projesi kapsamında Akdeniz’deki önemli bir liman olarak gördüğü Malta’ya yaptığı yatırımlardan kaynaklanmaktadır. Bu da Çin ile siyasi ilişkilerini de etkilemektedir. AB’den bu konuda ortak karar alma süreçlerinde Malta baskılanmaktadır.

Commonwealth üyesi olan Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile ilişkilerinde Malta farklı bir konumdadır. Akdeniz’deki iki ada yönetimi olarak gördüğü ve Rum yönetimi ile birlikte diplomatik misyonlar icra ettiği, ortak çalışmalar yaptığı bilinmektedir. Özellikle AB üyelinden sonra Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ve Malta’nın ortaklığı daha da derinleşmiştir.

Aynı zamanda Malta, Avrupa’da ortaya atılan Akdeniz Birliği fikirsel sürecinde Kuzey ile Güney arasında iletişimi en rahat sağlayacak ülke olarak görülmüştür. AB bünyesinde EUMED olarak adlandırılan Akdeniz yedilisi içinde de yer alan Malta, özellikle Fransa’nın Kuzey Afrika ve Ortadoğu politikalarında ‘kullanışlı bir ortak’ olarak yer almaktadır. ABD’nin de desteklediği bir ortak ticaret bölgesi fikrinde de İsrail ve Filistin ile görüşebilecek bir ülke olarak değerlendirilmiştir.

Malta, Anayasal olarak ilan ettiği askeri tarafsızlığına² rağmen, AB’nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikasına tamamen bağlıdır. Somali açıklarında korsanlık faaliyetine ve Akdeniz’de düzensiz göçe karşı AB donanma birlikleri ile birlikte hareket etmiştir. Akdeniz’de Sophia ile başlayan operasyon 2020 yılında İrini ile devam etmektedir. 2021 yılına kadar sürmesi planlanan ve Roma’dan idare edilen İrini Operasyonu, önceliği düzensiz göç ve insan kaçakçılığı ile mücadeleden çıkarıp BM kararıyla Libya’ya karşı uygulanan silah ambargosunu denetlemek üzere faaliyetine başlamıştır. Ayrıca Libya’nın yapacağı yasadışı petrol ve petrol ürünleri ticaretini takip edecek olan operasyon birçok eleştiri almıştır. Son olarak da Malta, Mayıs 2020’de operasyondan çekildiğini açıklamıştır. Libya’da çatışmanın artarak devam etmesinde payı olan AB politikalarının, göçmenlerin artmasına neden olması ve bu konuda AB ve üye devletlerin etkin hareket izlememesiyle Malta’nın giderek zor durumda bırakılması, Malta’nın İrini operasyonundan çekilmesine neden olarak görülebilir.

Malta’nın AB ortak misyonu olan İrini Operasyonu’ndan çekilmesi ile Avrupa’dan gelen tepkiler ‘Malta’nın ittifak fikrinden uzaklaştığı ve Türkiye ile Rusya’ya alan açtığı’ noktasında birleşse de özellikle düzensiz geçmenler konusunda adil davranılmayan Malta, operasyonun tek taraflı olmasından duyduğu rahatsızlığı dile getirmiştir. Zira Libya’da istikrar isteyen bir ülke olarak Malta, istikrar kazanılması için Libya’da gerekenlerin yapılmadığı, silah ambargosunun denetlenmesinin sadece denizden değil karadan Mısır sınırından da yapılması gerektiğini defaatle vurgulamıştır. Bilahare Almanya’nın da katıldığı operasyonun, Malta’nın çıkışı ve vurgulamasıyla, Libya UMH’ne karşı yapıldığı ve Hafter Güçleri’nin etkilenmediği kamuoyunda yer bulmuştur.

Türkiye, Malta ile yaptığı görüşmelerde Libya’daki hassasiyetleri üzerinden fikir birliğine varmıştır. Libya UMH ile yapılan üçlü görüşmelerde silah, mal ve insan kaçakçılığı ile mücadele konusunda Libya’nın güney sınırlarının güçlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. AB ve üye devletlerinden destek göremeyen Malta’nın çatışmanın azaltılması noktasında kendi güvenliği için çok boyutlu fayda göreceği işbirliğine gitmesi sürecin doğasına uygundur.

Özellikle Covid19 salgını sürecinde bazı ülkelerin gönül bağını yitirdiği AB’nin Malta gibi kendine has özellikleri ve sorunları olan bir üyesine yaklaşımı gerektiği çerçevede olmamaktadır. Bu sorunun getirdiği eşgüdümsüz politikalar, Akdeniz’deki stratejik hamlelerde büyük devletlerin odağında olmaktansa ulusal gerçeklikler ve adil dış politika kurgusunda Malta’nın eşit egemen statüsünü hatırlatmasına neden olmuştur. İngiltere’nin AB’den ayrılması akabinde yaşanan fikirsel savrulmalar özellikle Birlik’in küçük ama kalkınmış ülkelerini sarsmıştır. Arkasından gelen salgında AB, dayanışma ve işbirliği rolünü iyi oynayamamış ve İtalya, İspanya, Malta gibi Akdeniz ülkelerinde Birlik ve Birlik’i domine eden üye devletler ile ilişkiler yeni bir döneme girmiştir. Rakamsal olarak Koronavirüs salgınından çok fazla etkilenmiş olmasa da Malta AB politikalarının uygulamada yetersizliğini görmüştür.

Malta, Libya’da askeri olmayan çözümü ve toprak bütünlüğü ile istikrarı desteklemektedir. Bunun için resmi olarak tanınan UMH ile görüşmeyi tercih ve telkin etmektedir. Daha önce de Suriye için talep ettiği sivil çözüm için silah ambargosunun devamlılığını İngiltere ve Fransa’nın silah sevkiyatı için reddettiği düşünüldüğünde uluslararası güvenlik alanında Avrupa’dan fikirsel olarak ayrılmaktadır. Türkiye’nin de desteklediği bu yöntem Malta’nın elini kuvvetlendirmektedir. Ayrıca düzensiz göç konusunda Dünya üzerinde en deneyimli ülke olan Türkiye’nin süreçte hem Libya hem de Malta’yı anlayabilmesi, çözüm için çalışılmasında önemli bir etkendir. Özellikle Sahra altı Afrika’dan Libya ve buradan Malta üzerinden³ Avrupa’ya geçen göç yolunun kara ve denizde önlenmesi için insani, mali ve güvenlik desteği, Türkiye’nin mevcut vizyonuna uymaktadır.

Malta, sahip olduğu özellikleri doğru işbirlikleri ile yönettiğinde bölgedeki stratejik varlığını ve gücünü artıracaktır. Libya’nın ve Doğu Akdeniz güvenliğinin geleceğinde rol oynaması muhtemeldir.

Dipnotlar

1. http://www.worldshipping.org/about-the-industry/global-trade/top-50-world-container-ports
2. Anayasasına göre tarafsız bir konumdadır. Bu tarafsızlık neticesinde topraklarında yabancı askerleri ve üsleri kısıtladığı gibi limanlarının kullanılmasını bile sınırlı karşılamaktadır.
3. Rota genelde İtalya olsa da İtalya’nın göçmenleri kendi topraklarından uzak tutma çabası ve zor deniz şartları neticesinde Malta’nın muhatap olduğu süreçte AB destek vermemektedir.