Etkinlik Yok
Türkiye ve Rusya arasındaki ikili ilişkileri anlamaya çalışmadan önce günümüzde Türk dış politikasına hâkim olan realizm kavramına değinmek gerekmektedir. Uluslararası ilişkiler açısından realizm; uluslararası sistemin doğası gereği anarşik olduğunu, ‘güç’ ve ‘güvenlik’ olgularının başat faktörler olduğunu ve devletin her durumda kendi çıkarlarını gözettiğini savunur. Devletlerin varlıklarını sürdürebilmeleri ve uluslararası politik-ekonomik ilişkilerinin devamı için egemen ve bağımsız olmaları yine realist teorinin esaslarındandır. Bu bakış açısı ile devletlerin uluslararası ilişkiler bağlamında en çok etkilendikleri nokta ise güvenlik ikilemidir. Bir devletin ‘güç’ ve ‘güvenlik’ kaygılarını realist zeminde incelediğimizde ittifaklar sisteminin önemi göze çarpmaktadır (Keyik & Erol, 2019, s.19).
Yakın tarihe bakıldığında söz konusu güç ve güvenlik kaygıları nedeniyle Türkiye, kuruluşundan itibaren Balkan ve Sadabat Paktı ile birlikte Orta Doğu ve Balkanlardaki güvenlik ikilemlerini en aza indirgemeye çalışmış ve sınırlarını güvence altına almıştır (Çiçek, 2020).
Türkiye, II. Dünya Savaşı’ndan sonra ‘Soğuk Savaş’ adıyla bilinen süreçte iki kutuplu bir dünya ile karşı karşıya kalmıştır. Asya ve Avrupa arasında bir köprü görevi gören Türkiye; coğrafi konumu nedeniyle kuzeyinde güçlü bir Sovyet baskısı, batısında ise güçlü bir ABD ve Avrupa ülkelerinin baskısını hissederek bir güvenlik ikilemi yaşamıştır. Türkiye bu noktada özellikle Batı bloğu olarak adlandırılan Avrupa ülkeleri ve ABD ile Doğu bloğu olarak adlandırılan Sovyetler Birliği’nin kıskacından, batılı bir politika izleyerek NATO’ya üye olması ile tarafını belli etmiştir (Yanık, 2012). Ayrıca Sovyetler Birliği’nin 90’lı yıllarda dağılması ve Soğuk Savaş’ın bitmesi, Türkiye’nin realist dış politikasında dönüşüme neden olmamıştır.
2010’lu yıllarda uygulamaya koyduğu idealist dış politika yaklaşımları neticesinde hem Sovyetler Birliği’nin ardılı olarak Rusya Federasyonu ile Avrasyacı hem de Batı diye adlandırdığımız Avrupa Birliği ve ABD ile iki tarafı da içine alan çok taraflı ittifaklar sistemi kuran Türkiye, kendi çıkarlarını maksimize etmeye çalışmıştır. İşte tam bu noktada, idealist dış politikanın aslında bir sonu olduğunu gösterir nitelikte olan ve Batı’nın, 15 Temmuz 2016’da meydana gelen Fethullahçı Terör Örgütü’nün (FETÖ) darbe girişimine gösterdiği tavır sonrası, Türkiye’nin idealist dış politika söyleminden tekrar realist dış politika söylemine geçtiği söylenebilir. Çünkü Türkiye özellikle darbe tehdidi sonrasında Batıdan beklediği desteği bulamamıştır (BBC, 2016). FETÖ elebaşının ABD’de hayatını devam ettirmesi ve Türkiye’nin FETÖ elebaşının iadesine yönelik yoğun çabasını sonuçsuz bırakan ABD yönetiminin Türkiye’ye ‘karşı’ bir politika izlediği açıkça görülmüştür. Akabinde ABD’nin, Türkiye’ye yönelik Halkbank Davası yürütmesi, Rahip Brunson krizi, F-35 savaş uçaklarının teslim edilmemesi, F-35 savaş uçağı projesinden Türkiye’nin çıkarılması, Türk bürokratlar hakkında yaptırım kararı verilmesi ve ABD Başkanı Trump’ın doğrudan ekonomik müdahale açıklamaları gibi bir dizi kriz Türkiye’yi müttefik değiştirme düşüncesine itmiştir (Toroğlu, 2019).
Darbe girişimi sonrası Türkiye’nin yanında olduğu mesajını veren ilk ülke olan Rusya ile yakınlaşmaya başlayan Türkiye’nin, ABD’nin sert, yalnızlaştırıcı ve güvenlik ikilemi yaratan tavrına karşı Avrasyacı blok içerisinde boy göstermeye başladığı söylenilebilir (Akyol, 2017). Son dönem dış politikaya baktığımızda ise Rusya ile oluşturulan ekonomik ilişkilerde Türk Akımı doğalgaz boru hattının açılışı ve ikili ticarette milli paraların kullanılmaya başlanması ilişkileri derinleştirmiştir. Sonraki süreçte mevcut Suriye krizi ve bölgesel güvenlik ihtiyaçları doğrultusunda Türkiye’nin, ABD’den satın almak istediği ancak alamadığı Patriot Hava Savunma Sisteminin yerine Rusya’dan S-400 Hava Savunma Sistemini TSK envanterine dâhil etmesi hem NATO hem de ABD’nin tepkisine neden olmuştur.
Geçtiğimiz yıl boyunca, özellikle Türkiye’nin Suriye’de aktif bir güç olarak yer alması sonucunda, Esed/Rejim güçlerini destekleyerek sahada yer alan Rusya ile karşılaşması, iki ülke arasındaki politik anlaşmazlıkların sinyalleri olarak nitelendirilebilir. Ayrıca Libya’da Birleşmiş Milletlerin, meşru hükümet olarak kabul ettiği Ulusal Mutabakat Hükümeti tarafından yapılan çağrı sonucunda, Türk askerlerinin Libya’ya gitmesi ve burada Rusya’ya ait özel bir askeri şirket olan Wagner ile karşılaşması söz konusu politik anlaşmazlığı üst bir noktaya çıkarmıştır (BBC, 2020).
Bütün bu gelişmeler, yinelenen güvenlik ikilemine karşılık Türkiye’nin tekrar Batı ile ittifak/müttefik ilişkileri kurma düşüncesine yönelmesinin ilk işaretlerini vermiştir. Suriye’de, Rusya destekli rejim güçleri ile Türk askeri güçlerinin karşı karşıya gelmesi ve İdlib bölgesel krizi göz önüne alındığında bu politik kriz derinleşmiş ve bunun sonucunda Batı/NATO, Türkiye’ye destek vermeye başlamıştır. Türkiye’ye verilen bu destek, NATO’nun kendi internet sitesinde yaptığı “Türkiye’nin müttefikiyiz” paylaşımı ve ABD’nin Ankara Büyükelçiliği tarafından internete servis edilen “Türkiye’nin yanındayız” açıklaması ile kendini göstermiştir. Buna bağlı olarak da Türkiye’nin karşılaştığı bu yeni güvenlik ikileminde, realist olarak ABD ve NATO tarafında yer aldığını söyleyebiliriz (Aliyev, 2020;İHA, 2020).
Gelinen süreçte 2016’dan itibaren, dış politika ve güvenlik politikası değerlendirildiğinde belli bir kesim tarafından Türkiye’nin NATO’dan ayrıldığı algısını oluşturacak söylemlerin ortaya çıkmasına rağmen, realist bakış açısına atıfla; “devletlerin daimî dostları ve daimî düşmanları yoktur” kavramını unutmamak gerekmektedir.
KAYNAKÇA
ÇİÇEK, M. (2020, Şubat 15). Sadabat Paktı Ve Balkan Antantı’nın Taraf Ülkelerin Stratejisine Ve Güvenliğine Katkısı Ve Türkiye’nin Rolü. Şubat 20, 2020 tarihinde Uluslararası Politika Akademisi: http://politikaakademisi.org/2020/02/15/sadabat-pakti-ve-balkan-antantina-taraf-ulkelerin-stratejisine-ve-guvenligine-katkisi-ve-turkiyenin-rolu/ adresinden alındı
AKYOL, T. (2017, Kasım 22). ‘Milli ve yerli’ Avrasyacılık! Şubat 20, 2020 tarihinde Hürriyet: https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/taha-akyol/milli-ve-yerli-avrasyacilik-40653608 adresinden alındı
ALİYEV, J. (2020, Şubat 20). Turkish female jet pilot speaks in video clip on common values shared with NATO allies. Şubat 20, 2020 tarihinde Anadolu Ajansı: https://www.aa.com.tr/en/turkey/nato-shares-video-clip-in-support-of-turkey/1740216 adresinden alındı
BBC. (2016). Economist: Türkiye’de darbe girişimi sonrası ‘Batı karşıtlığı. Şubat 20, 2020 tarihinde BBC: https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-37127568 adresinden alındı
BBC. (2020, Ocak 7). Wagner Grubu: Libya’daki Rus paralı askerler hakkında neler biliniyor? Şubat 20, 2020 tarihinde BBC: https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-51008162 adresinden alındı
İHA. (2020, Şubat 12). ABD Büyükelçiliği’nden İdlib paylaşımı: ‘NATO müttefikimiz Türkiye’nin yanındayız’. Şubat 20, 2020 tarihinde İhlas Hava Ajansı: https://www.iha.com.tr/video-abd-buyukelciliginden-idlib-paylasimi-nato-muttefikimiz-turkiyenin-yanindayiz-135020/ adresinden alındı
KEYİK, M., & EROL, M. S. (2019). REALİZME GÖRE GÜÇ VE GÜÇ DENGESİ KAVRAMLARI. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi May, 3(1), 12-49.
TOROĞLU, M. (2019, Aralık 28). 2019: Türkiye-ABD İlişkilerinin Zor Yılı. Şubat 20, 2020 tarihinde amerikaninsesi: https://www.amerikaninsesi.com/a/t%C3%BCrk-amerikan-i%CC%87li%C5%9Fkilerinin-zor-y%C4%B1l%C4%B1/5223439.html adresinden alındı
YANIK, L. K. (2012). Atlantik Paktı’ndan NATO’ya: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Türkiye’nin Konumu ve Uluslararası Rolü Tartışmalarından Bir Kesit. Uluslararası İlişkiler, 29-50.
