Etkinlik Yok
2022 yılının Şubat ayı sonlarına doğru Rusya Federasyonu tarafından Ukrayna Cumhuriyeti’ne karşı başlatılan işgal girişimi, o tarihten bu yana sürmekte her iki taraf da mücadeleye devam etmektedir ancak gerçekleşen savaşın olumlu olumsuz bütün yankıları dünya kamuoyunda ve siyasetinde çarpıcı bir biçimde etkili olmaktadır. Bu hususta savaştan dolaylı veya dolaysız etkilenen en önemli coğrafya Avrupa olmuştur. Rusya Federasyonu ve Avrupa ülkelerinin ilişkileri, Ukrayna savaşı krizine dek, gergin bir seyirdeyken; ticari boyutta Rusya Federasyonu Avrupa ülkeleri için daima önemli bir ortak olmuştur. Bu ortaklığın en önemli sebebi pek tabi Rusya Federasyonu’nun barındırmış olduğu zengin enerji kaynaklarıdır. Coğrafi yakınlık ve lojistik altyapısının yüksek oluşu ile Rusya Federasyonu, Avrupa ülkelerinin en büyük enerji ithalatçısı ülkesiyken; Rusya Federasyonu için de Avrupa ülkeleri büyük bir ihracat pazarıdır. Açıkça görüleceği üzere Avrupa Ülkeleri üzerinde bir Rus Enerji hegemonyası bulunmaktadır. Yıllar içerisinde de Avrupa Ülkeleri buna matuf çözümler ve alternatif arayışlar sürdürmüştür ancak Ukrayna’nın işgal süreci ile birlikte ilişkilerdeki gerilim zirve noktasına ulaşmış ve Avrupa ülkelerinin ambargo uygulamalarına karşılık Rusya’nın sağladığı enerji tedariğini büyük oranda kesmesi ve fiyat manipülasyonları yapmasından dolayı bir enerji krizi patlak vermiştir.
Avrupa Ülkelerinin Enerji Krizine Alternatif Çözüm Arayışları
Avrupa ülkeleri farklı alternatif enerji kaynağına yönelim hususunda münazaralarda bulunmuştur; bunların başında kısa vadede krizin ivedilikle aşılması için Avrupa ülkeleri öncelikle iç tasarrufu arttırmayı öne alan kararla bu krizi aşma gayretinde bulunmuştur. Sonrasında Rusya’dan tedarik edilen enerji pazarının çeşitlendirilmesi ve alternatif fosil yakıt tüketim noktalarının arttırılması gibi planların yanı sıra uzun vadede ise yenilenebilir enerji kaynaklarına dönüşüm ve fosil yakıtların tedrici azaltılması gibi konularda karar kılınmıştır.
Kısa vadede enerji krizini aşmak üzere Avrupa ülkeleri Rusya Federasyonundan elde ettiği %37’lik Doğalgaz , %25’lik Petrol ve %20’lik Kömür enerji paylarını kapsayan ithalat kalemlerini çeşitlendirmek suretiyle bağımlılığı kırmayı amaçlamaktadır.(bp, 2022, World Energy n.d.)
Yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelim hususunda Avrupa ülkelerinin ajandasında en önemli başlıklardan birisi de güneş enerjisinden yararlanmaktır, bunun yanı sıra hâlihazırda kullanımı bulunan hidroelektrik santralleri ve rüzgâr enerjisinin de payının korunması ve arttırılmasıdır. Bir diğer enerji üretimi ise nükleer enerji santrallerinden kaynaklanır, hammaddesi olan uranyumun yine ithal ikameye bağlı olduğu bu santraller, çevreye yaydığı radyoaktiviteden ve nükleer teknolojinin barındırdığı potansiyel tehlikeden dolayı da eleştirilere maruz kalmıştır.
Uzun vadeli alternatif arayışı hususunda Avrupa ülkeleri bu konuda en somut adımını 18 Mayıs 2022 tarihinde Avrupa Komisyonun alınan karar neticesinde; Avrupa ülkelerinin 2027 yılına dek özellikle Rusya Federasyonundan tedarik edilen başta olmak üzere, fosil yakıtların kullanımının azaltılması ve enerji bağımlılığının azaltılması; bununla birlikte yenilenebilir enerji kaynaklarına dönüşüm amacıyla “Repower of the European Union” projesini yürürlüğe koyarak göstermiştir.(European Commission-Press Release REPowerEU *,2022, n.d.) Özellikle son dönemlerde güneş enerji potansiyeli konusunda Kuzey Afrika ülkelerinden Tunus ve Cezayir ile görüşmeler kapsamında Sahra Çölü’nün barındırdığı güneş enerji potansiyeli için yeni projeler geliştirilmesiyle ilgili varılan mutabakat Avrupa ülkelerinin uzun vadeli hedefleri için önemli bir unsur olarak yer alıyor. Güneş enerjisi için bu bölgelere yapılacak bir yatırımın, aynı zamanda dünyanın en büyük güneş enerji üretimi zincirinin sahibi Çin Halk Cumhuriyeti’nin ilerleyen yıllarda oluşturabileceği muhtemel bir tekel enerji piyasasına karşı Avrupa ülkelerine bağışıklık kazandırabileceği için de stratejik bir hamle olarak da düşünülebilir.
Kısa vadeli hedefler doğrultusunda esas amaç Rusya Federasyonundan tedarik edilen %40’lık bir paya sahip olan fosil yakıtların paylarının; farklı bölgelere ve ülkelere yayılımıdır. Özellikle Petrol hususunda en başta körfez ülkelerinden elde edilen ithalatın ağırlığını arttırmak üzere diplomasi yürüten Avrupa ülkeleri, doğalgaz içinse “LNG” ithalatının çeşitliliğini arttırmak üzere son zamanlarda, neşvünemasını yeni yeni bulan Doğu Akdeniz enerji rezervlerine dikkat vermiştir; kömür kaynakları içinse diğer iç rezervlerine nazaran üretim kapasitesi daha fazla bulunan Avrupa ülkeleri aynı şekilde; bu payın telafisi için özellikle Güney Afrika Cumhuriyeti ile olan ticaret hacmini arttırmıştır.(Argus-Insight-Europes-Coal-Import-Mix-Shifts-as-Demand-Soars, n.d.)
Avrupa ülkeleri için ajanda da bulunan fosil enerji kaynakları arasında bulunan doğalgaz, Avrupa ülkeleri için en önemli enerji kaynaklarından birisidir. Avrupa birliğinin %24 oranında enerji tüketimini kapsayan doğalgaz; barınma, hizmet ve ulaşım, elektrik enerjisi üretimi ve endüstriyel faaliyetlerinde içinde bulunduğu geniş bir sahada yer edinmiştir. Doğalgazın Avrupa’da tüketici karşılığının olması bu kaynağın ikmalinin sürekliliğini gerektirmektedir. Bu hususta enerji çeşitliliğini arttırmayı planlayan Avrupa ülkeleri için Doğu Akdeniz Bölgesinde ki enerji rezervlerini değerlendirmek de öne çıkan konulardan birisidir. Bunun ana sebeplerinden birisi bölgenin, Avrupa ülkelerine olan coğrafi yakınlığıdır. Bilindiği üzere coğrafi yakınlık kavramı ülkelerin ticari, ekonomik ve siyasi politikalarında cazibesini hâlâ korumaktadır. Bu hususta Doğu Akdeniz enerji rezervleri, Avrupa’ya yakın bir coğrafya olmasıyla önem arz etmektedir.
Doğu Akdeniz Enerji Potansiyeli
Doğu Akdeniz bölgesi 3,9 milyar varil petrol barındırırken, 64,1 trilyon metreküpe yakın doğalgaz rezervi bulundurmaktadır. (International – U.S. Energy Information Administration (EIA), 2023). Bu hususta kaynaklar arasından değerlendirilmesi en muhtemeli hidrokarbon doğalgaz rezervidir, bölge ülkelerinden petrol de ihraç eden ülkeler bulunmasına rağmen; iç tüketim ve rezerv kapasitesinin yetersizliği petrol kaynakları üzerine bir gelişmenin olasılığını düşürmektedir Bölge hidrokarbon rezervlerinde ilgili ülkeler başta Mısır, İsrail, Lübnan, Kıbrıs ve Türkiye’dir. Bu ülkeler arasında aktif olarak üretimde bulunan ülke olan, bünyesinde “LNG” terminalleri bulunduran ve “Idku ve Damietta “ limanları üzerinden gaz tedariği sağlayan Mısır; keşfedilmiş hidrokarbon doğalgaz kapasitesinin %90’ından fazlasına sahiptir. Ancak Mısır yıllık üretilen doğalgaz miktarını büyük oranda iç tüketime harcamaktadır. Mısır’dan sonra bölgede en fazla rezerve sahip olan İsrail, sahip olduğu kaynaklarla iç tüketimini karşılayabilecek düzeydedir. İsrail bu yolla cari fazla vererek, üretim fazlası oluşturabilmektedir. Doğu Akdeniz enerji kaynaklarına yönelik, Avrupa ülkelerinin planları Ukrayna krizi öncesinde vücut bulmuş ve aktif adımlar atılmış olsa da bölge de enerji güvenliği hususunda yaşanan problemler buna engel olmuştur. Bu konuda en somut örnek olarak “ East-Med Boru Hattı “projesinin askıya alınması verilebilir. Bölge ülkelerinin birçoğunun da Orta Doğu coğrafyasında bulunması, devletlerin bölgenin fıtratında barınan dinamik çatışmalardan bağımsız kalamamalarına sebep olmuştur. Bu yüzden de bölgenin enerji güvenliği konusunda soru işaretleri bulunmaktadır. Özellikle Doğu Akdeniz bölgesindeki ihtilaflı Münhasır Ekonomik Bölge tartışmaları, Türkiye, Kıbrıs, Libya, Yunanistan, Mısır ve İsrail gibi ülkelerin sürekli bir diplomasi trafiği halinde bulunmalarına ve karşılıklı güvenlik sorunları yaşamalarına sebep olmuştur.
Mevzu bahis enerji rezervlerinin varlığı Avrupa Birliği için bir alternatif olması etmesi hâlinde yapılacak bir yatırım ise özellikle kıyıdan uzak sahalarda bulunan hidrokarbon doğalgaz rezervlerinin çıkarılmasının maliyetli olması ve uzun vadede gerçekleşeceği göz önüne alındığında, Avrupa ülkeleri için alınması gereken bir risk olup olmadığı sürüncemede kalmış bir konudur. Bununla beraber bölge ülkelerinin de enerji de dışa bağımlılığın yüksek oranlarda seyretmesi, potansiyel rezervlerin daha çok iç tüketimi karşılayabilecek veya cari açığı hafifletecek boyutlarda olduğu görülmektedir.
Sonuç itibarıyla Doğu Akdeniz sahası üzerinde bulunan enerji yataklarının, büyük oranda hidrokarbon doğalgaz olmak üzere, Avrupa ülkeleri için uzun vadede ihtiyacı karşılayacak boyutlarda olmadığı görülmektedir, enerji ihracat potansiyeli bulunan ilgili ülkelerin de enerji de büyük oranda dışa bağımlı ülkeler olmalarından ötürü rezervlerini büyük oranda iç tüketimleri üzerine harcayarak cari dengesini korumaya çalıştığı görülmektedir. Bu durumda enerji krizine çözüm olarak fosil yakıtların enerji çeşitliliğini sağlayarak kısa dönemde manevra alanı bulmak isteyen Avrupa ülkeleri için Doğu Akdeniz enerji sahaları bir seçenek olarak Avrupa iç pazarına ulaştırılmak isteniyorsa bölge üzerinde bir proje geliştirilmesini gerektirmektedir. Ancak bu projenin hesaplanan maliyeti bu seçeneği tercih edilebilir kılmamaktadır. Bunun yanı sıra bölgede var olan güvenlik meselelerinin enerji boyutunda da yansımalarının bulunması meseleyi daha çözümsüz bir hale getirmektedir. Aynı zamanda hâlâ süregelen Ukrayna savaşının gidişatının belirsizliğini koruması ve diplomatik müzakerelerin de değişimlere açık olduğu bu koşullarda, Avrupa devletlerinin böyle bir adım atması çok muhtemel gözükmemektedir. Fakat yine de Akdeniz ülkeleriyle olan diyalogların geliştirilmesi konusu Avrupa ülkeleri için önemini koruyan bir stratejidir. 1998 senesinde başlayan “Barselona Süreci’nden bu yana sürmekte olan yakın komşuluk ilişkileri kapsamında Avrupa ülkelerinin Akdeniz ülkeleriyle girdiği anlaşmalar ve işbirlikleri bulunmaktadır; bu durum da bölge ülkeleriyle olan ilişkilerin sürdürebilirliğinin sağlanması adına makul bir düzeyde enerji ithalat hacminin devamlılığının tercih edilebilir bir seçim olabileceğini göstermektedir. Bu yüzden Doğu Akdeniz enerji kaynaklarının Avrupa ülkelerinin enerji diplomasisin de önemini koruyacağını söylenebilir.
