Etkinlik Yok
Enerji konusu bölgesel değil küresel etkileri olan önemli bir konudur. Bu konunun ekonomiden çevreye birçok önemli konu üzerinde etkisi bulunmaktadır. Dünyanın yenilenebilir enerjinin önemini anlamaya çalıştığı şu günlerde daha fazla çalışma yapılmalıdır. Bu konu AB’yi de birçok noktada etkilemektedir.
Avrupa Birliği, Avrupalı halkı bir araya getirerek büyümeyi amaçlayan ve dünya gücü olmaya çalışan bir birliktir. Genişlemesi belli aralıklarla devam etmiştir ve bu gelişmelerin onun için bazı sorumlulukları ve sorunları olmuştur. Bu sebeple AB’nin dış politikasında enerji stratejik bir konumdadır ve her geçen gün önemi artmaktadır. AB enerji politikası, rekabet gücü, enerji arzının güvenliği ve çevrenin korunması arasında bir dengeye vararak, toplam enerji tüketiminde kömürün payını korumayı, doğal gazın payını artırmayı, nükleer enerji santralleri için azami güvenlik şartları tesis etmeyi ve yenilenebilir enerji kaynaklarının payını artırmayı hedeflemektedir. Bu hedeflere ulaşmaya çalışırken bazı zorluklarla da mücadele etmesi gerekmektedir.
AB enerji tüketimi açısından çok yoğun bir bölgedir ve yeterli kaynaklara sahip değildir. AB, enerji ihtiyacını karşılamak için uzun süredir başta petrol ve gaz olmak üzere yabancı enerji kaynaklarına bağımlıdır. Bu durum bölgeyi küresel enerji piyasalarındaki dalgalanmalara ve büyük enerji üreticisi ülkelerin siyasi değişken davranışlarına karşı savunmasız bırakmaktadır ve AB için önemli jeopolitik ve ekonomik sonuçları olmaktadır. Bu konu özellikle çevre gibi konular “high politics” olarak kabul edilmeye başlanınca daha önemli bir hale gelmiştir ve AB’nin enerjide dışa bağımlılığı ve bunun bölgenin ekonomisi, güvenliği ve dış politikası üzerindeki etkileri dikkat çekmeye başlamıştır.
AB’nin enerjide bağımlı olduğu ülkeler arasında Rusya, Norveç ve Cezayir öne çıkmaktadır. AB’nin doğal gaz ithalatının yaklaşık yarısı Rusya’dan gelmektedir. Norveç, AB’nin doğal gaz ithalatının yaklaşık üçte birini sağlamaktadır. Cezayir ise AB’nin LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) ithalatının en büyük kaynaklarından biridir. Ayrıca, AB’nin enerji bağımlılığı sadece doğalgazda değildir, AB petrol ithalatında da bazı ülkelere bağımlıdır. Bu konuda en büyük kaynaklar Suudi Arabistan, Rusya ve Nijerya’dır. Suudi Arabistan, AB’nin petrol ithalatının yaklaşık beşte birini sağlamaktadır. Rusya, AB’nin petrol ithalatının yaklaşık %29’unu sağlarken, Nijerya AB’nin petrol ithalatının yaklaşık %10’una denk gelmektedir.
Boru hattı konusuna da değinmek gerekirse, Cezayir’in Avrupa’ya yaptığı boru hattı ihracatı, geçen yıl bölgeye yönelik boru hattı tedarik artışının en büyük kaynağıydı (+13 milyar metreküp), ardından Azerbaycan (+6 milyar metreküp). Rusya’nın Avrupa’ya boru hattı arzı 2021’de genel olarak 167 milyar metreküpte sabit kalırken, AB’ye ihracat %8,2 (-12 milyar metreküp) azaldı.
İlk olarak, AB’nin enerjide dışa bağımlılığı, ekonomisi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. AB, özellikle AB’nin gaz ihtiyacında Rusya’ya büyük ölçüde enerji ithalatına bağımlıdır. Bu sebeple AB, fiyat artışlarına ve arz kesintilerine karşı savunmasız hale geliyor. Örnek olarak 2014’te Rusya’nın Kırım’ı ilhak etmesi sonucunda Ukrayna ile gaz fiyatları konusunda bir anlaşmazlığa neden oldu ve bu da AB’ye gaz arzının geçici olarak kesilmesine neden oldu. Benzer durum Rusya-Ukrayna savaşı zamanında da yaşandı. ABD ve Avrupa’nın Ukrayna sebebiyle Rusya’ya uyguladığı yaptırımlar serbest enerji ticaretini sona erdirdi ve küresel enerji yönetişiminde gerilemeler yarattı. Kısacası bu durum için enerjinin siyasallaşması denilebilir. AB-Rusya arası enerji rekabeti gittikçe karmaşık hale gelmekte ve aradaki bağlar sürekli olarak baltalanmaktadır. Şu an enerji işbirliği daha az kapsayıcı hale gelmiştir. Uluslararası enerji güvenliği ortamı kötüleşmektedir. Birçok ülke küresel enerji diyaloğu ve işbirliğini hararetle savunmakta ve piyasa istikrarını korumak amacıyla enerji meselelerinin siyasileştirilmesine ve silah haline getirilmesine karşı çıkmaktadır.
Ekonomik olarak ikinci bir zorluk fiyat dalgalanması konusudur. AB’nin enerji fiyatları, arz ve talebe, jeopolitik gerilimlere ve diğer faktörlere dayalı dalgalanmalara tabi olan küresel enerji fiyatlarından büyük ölçüde etkilenmektedir. Bunun sonucunda işletmeler için yüksek enerji maliyetlerine, düşük rekabet ve düşük ekonomik büyümeye sebep olabilmektedir.
Bu bağımlılık AB’nin dış politikadaki tavrını da etkilemektedir. Örneğin, gaz konusunda Rusya’ya bağımlığı olduğu için ya da petrol konusunda Orta Doğu ülkelerine bağımlı olduğu için bu ülkelerle ilgili herhangi bir sorun olduğunda güçlü bir tavır sergileyememektedir.
Bu zorlukların üstesinden gelmek için AB, enerjide dışa bağımlılığını azaltmayı amaçlayan bir dizi politika benimsemiştir. Dışa bağımlılığı azaltmak için yapılabilecek ilk şeylerden birisi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına geçmek olacaktır fakat bu da kolay bir süreç olmayacaktır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı henüz yaygın olmadığından dolayı tedarik edilmesi de zor olabilmektedir. Ayrıca, AB ülkeleri arasındaki enerji politikaları ve kaynaklarının kullanımı konusunda farklılıklar bulunmaktadır ve bu da enerji arzının çeşitlendirilmesi ve enerjide dışa bağımlılığın azaltılması konusunda işbirliğini zorlaştırabilmektedir. Ayrıca bir anda yenilenebilir enerji kaynaklarının petrol ve doğal gazın yerini alması mümkün gözükmemektedir. Yapılan araştırmalar sonucunda AB’nin enerji tüketiminde yenilenebilir kaynakların payının 2000 – 2030 döneminde % 5.9’dan %8.6’ya yükseleceği bunun bile yeterli olmayacağı söylenmektedir.
Bu konuda yapılabilecekler arasında yenilenebilir enerjiye yatırımın artırılması, enerji verimliliğinin artırılması ve enerji kaynaklarının ve güzergâhlarının çeşitlendirilmesini de bulunmaktadır. Mesela, AB’nin Tüm Avrupalılar için Temiz Enerji paketi, 2030 yılına kadar AB’nin enerji bileşiminde yenilenebilir enerjinin payını %32’ye çıkarmayı hedefliyor. Bu hedeflerin geçekleştirilebilmesi için gereken en önemli faktör işbirliğidir. Bu işbirliği gerek AB üyesi ülkeler arasında gerek üçüncü ülkeler arasında olabilmektedir.
Bu konuda yapılabilecek çok fazla şey vardır ve bunları uzun vadeli ve kısa vadeli hatta orta vadeli olarak incelemek daha doğru olacaktır. AB Eylem Planı (Bu eylem planı, 2014 yılında kabul edilmiştir ve AB’nin enerji güvenliği ile ilgili ciddi riskleri ele almaktadır) ve 2050 Yılı Vizyonuna Doğru AB’nin 2020 yılına yönelik gündemi bu süreçte atılacak başlıca adımları ortaya koymaktadır. Bu adımlar karbonsuz elektrik üretimi veya ulaşımda petrole bağımlılığı kıracak radikal bir teknoloji geçişi gibi gerçekleşmesi uzun sürecek maddeler içermektedir. Fakat şimdiden 2030 yılına yönelik politik gündemi ve 2050 yılının vizyonunu belirlemek faydalı olacaktır.
Kısa vadede eyleme geçirilenlerden birisi, 2009 yılında yürürlüğe giren “Yenilenebilir Enerji Direktifi”dir. Amaç her ülkenin kendi ulusal hedefini belirlemesi, nihai tüketimde yenilenebilir enerjinin payını %20’ye çıkarmasıdır. Bu Direktife göre ayrıca, ulaştırmada kullanılan yakıtların da %10’unun yenilenebilir kaynaklardan sağlanması hedeflenmiştir. Ardından, 30 Kasım 2016 tarihinde küresel enerji dönüşümüne liderlik etmeyi sürdürmek amacıyla “Tüm Avrupalılar İçin Temiz Enerji Paketi’nin açıklanmıştır.
Her üye devlet için 2021-2030 dönemini kapsamak üzere, Enerji Birliği’nin beş boyutunu kapsayan ve bu bağlamda hedeflerine nasıl ulaşacaklarını ana hatlarıyla ortaya koyan Ulusal Enerji ve İklim Planı (NECP) hazırlamaya davet edilmektedir.
11 Aralık 2019 tarihinde Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM) açıklanmıştır. AB’nin yeni büyüme stratejisi olan AYM ile AB, ekonomisini yeniden şekillendirecek köklü bir dönüşüm sürecine girmiştir.
Mart 2022’de Uluslararası Enerji Ajansı, Avrupa Birliği’nin Rus Doğal Gazına Bağlılığını Azaltmak için 10 Maddelik bir Plan yayınladı. Ayrıca bu plana destek olarak Avrupa Komisyonu “Avrupa Doğal Gaz Talep Azaltma Planı”nı açıkladı. Bu planları özeti şunu içermektedir: Rusya’ya bağımlılığı azaltmak. Bunun için gönüllü olarak ülkelerin doğalgaz tüketimini azaltması beklenmektedir. Fakat bu ne kadar gönüllü bir istek olsa da şartlara göre zorlamalar olma ihitmali bulunmaktadır ve her ülkeden beklenti eşit olmadığından Güney ve Kuzey Avrupa ülkeleri arasında anlaşmazlıklar çıkmaya başlamıştır. 2019 yılı verilerine göre, AB’nin enerji bağımlılık oranı %54,4’tür. En yüksek enerji bağımlılığı oranına sahip olan ülkeler ise Yunanistan (%72,4), İtalya (%72,3) ve Kıbrıs (%71,3)’tır. En düşük enerji bağımlılığı oranına sahip ülkeler ise İsveç (%22,4), Finlandiya (%32,1) ve Danimarka (%34,6)’dır. Bu da tartışma sebebini açıklamaktadır.
18 Mayıs 2022 tarihinde açıklanan REPowerEU, Avrupa Komisyonu’nun enerji tasarrufu, temiz enerji üretimi ve enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesine yönelik planıdır. Avrupa’nın ihtiyaç duyduğu yeni enerji altyapısını ve sistemini inşa etmek için mali ve yasal önlemlerle desteklenmektedir.
Birden çok uygulama ve yasa bulunmasına rağmen hepsi aynı sonuca çıkmaktadır ve bunların etkileri kısa sürede olabilecek şeyler değillerdir. AB hem fosil yakıtlarda ithalatı azaltmaya çalışırken hem de yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelerek “Geleceğin Yeşil Lideri” olmaya yönelik çalışmaktadır.
Sonuç olarak, enerji maliyetlerinin tahminin ötesinde rakamlara yükselmesi enerji güvenliğini acil bir konu olarak AB gündemine taşımaktadır. AB ilgili sorunları çözmek için birtakım öncelikler belirlemiştir. Bu önceliklere göre hareket etmektedir. Şu an iç politikada (üye devletler arası işbirliği sorunları) ve dış politikada (Rusya-Ukrayna Savaşındaki tutumu) sorunlar yaşadığı açıkça ortadadır. Bu durumun AB’nin enerjide dışa bağımlılığı, enerji güvenliği, ekonomik istikrarına etkisi ortadadır. AB için güvenli, karşılanabilir ve sürdürülebilir bir enerji arzı sağlamak için daha fazlasının yapılması gerekiyor. Bu, yenilenebilir enerjiye, enerji verimliliğine ve yeni enerji altyapısına sürekli yatırımın yanı sıra, toplu enerji güvenliklerini güçlendirmek için AB üye devletleri arasında daha fazla işbirliği gerektirecektir.
Ayrıca şu an gündemde olan Rusya’ya karşı bağımlılık gibi gösterilse de yukarda da belirtildiği üzere AB birçok ülkeye bağımlı haldedir. Rusya’nın bu kadar ön planda olma sebebi Ukrayna Savaşıdır. Fakat enerji sorunu genel bir sorundur ve AB’nin üye ülkeleriyle işbirliği içerisinde olarak genel çözüm önerileri bulması gerekmektedir.
