Etkinlik Yok
Son dönemle sıklıkla dile getirilen, hızlı bir geçiş ve yeniden yapılanma öngörülen teknolojik devrim, klasiğin direnmesi etkisiyle oldukça yavaş gerçekleşmekte ve hatta her küçük değişim dönüşümün başlangıcı kabul edilse de devamı gelmemektedir. Bugün, zorlayıcı şartlar altında uygulanmak zorunda kalınan değişim ise dönüşüm beklentisini daha yükseğe taşımıştır. Bu uygulamalardan biri de tabii ki ulus devletlerin dış politika araçlarında gerçekleşmiştir. Münferit tercihlerin ötesinde zorunlu ve yaygın kullanım, dijitalleşmeyi diplomasi alanına hızlı ve sert şekilde sokmuştur.
Diplomasi dış politikanın bir aracı olup, uluslararası sistemdeki aktörler arasındaki ilişkilerin barışçıl yöntemlerle ve görüşmeler yoluyla yürütülmesidir. “Diplomasi” kavramını ilk kez 1796’da Britanyalı bir siyaset adamı olan Edmund BURKE “devletlerarası ilişkiler ve görüşmelerin yürütülmesinde uygulanan beceri ve taktik” anlamında kullanmıştır.
Uluslararası normlar ışığında devletlerin egemenlik esasına göre, sınırlarını ve ulusal çıkarlarını korumak için, ikili veya çok taraflı tüm ilişkileri klasik diplomasi içinde değerlendirebiliriz. Uluslararası ilişkiler ve dış politikada tanıma, müzakere, sert güç, egemenlik, hiyerarşik ilişkiler, protokol gibi temel kabul ettiğimiz tüm uluslararası prosedürleri bu alanda değerlendirebiliriz.
Dönüşen toplum ve devletlerarası ilişkilerde diplomasinin de dönüşmesi ile kamu diplomasisi süreci başlamıştır. 2. Dünya Savaşı sırasında sıklıkla kullanılan propaganda taktikleri, savaş sonrasında stratejik iletişim ve yumuşak güç olgularıyla yeniden yorumlanmıştır. Böylece klasik diplomasi araçlarını kullanmadan, eğitim, bilim, sanat, turizm, medya gibi yumuşak araçlar kullanarak halkların akıllarına ve kalplerine girme yönteminin benimsendiği kamu diplomasisi süreci başlamıştır. İşlevsel olarak geleneksel diplomasinin temsil, tören, ziyaret, protokol faaliyetlerinin yanına halkla ilişkiler, lobicilik, iletişim ve gazetecilik işlevleri eklenmiştir. 21. yüzyıl diplomatından artık hem halkla ilişkilerci hem de iletişimci ve gazeteci olması beklenmektedir.
Kamu diplomasisi, algısal düzlemde hareket kabiliyeti oluşturan, karşıdaki muhataba veya hedef kitleye kendi rızaları ile kabullenilme ve desteklenmeye yarayacak eylemlerden oluşmuş, böylece diplomatların mevkidaşlar arasında yaşadığı tek kademeli süreci ciddi ölçüde dönüşüme zorlamıştır. Böylece, sıradan insanlar yavaş yavaş diplomasinin nesnesi olmaktan çıkıp her ne kadar biraz asimetrik de olsa öznesi olmaya başlamışlardır.
Bu süreç içerisinde teknoloji, inovasyon ve dijital araçların gelişmesi ve kullanımının yaygınlaşması ile birçok alanda olduğu gibi diplomasi paradigması da köklü̈ bir değişime uğramaya başlamıştır. Teknolojideki hızlı ilerleme ile, diplomaside özne olma yolundaki sıradan insanlar bir adım daha atlayarak tüm hiyerarşik kademeleri aradan çıkarıp yeni bir iletişim ve etkileşim yolunu benimsemişlerdir.
Bu yeni iletişim kanallarının etkin kullanımının sağladığı kolaylıklarla insanların yapabileceklerinin anlaşılması sonucunda devletler teknolojik yenilikleri çok daha yakından takip etmeleri gerektiğini fark etmişlerdir. Özellikle sosyal ve dijital medyada her türlü imkânı kullanmaları gerektiği fikri etkileşimsel genişlik ve nüfuz değerlendirmesi ile somut şekilde görülmüştür. Ayrıca bu sosyal ve dijital medya alanlarının etkin denetimini sağlayarak, konuşmaları ve sosyal veriyi dinleyerek/inceleyerek, ulusların sosyopolitik gelişmelerini bir şekilde önceden tahmin etme ve muhatap/hedef devletin girişimlerine karşı önalma yolları üzerine yoğunlaşmışlardır. Bu çerçevede de dijital diplomasi denilen, ABD ve İngiltere menşeili kavram doğmuştur.
Dijital diplomaside devletler, diğer ülkelerin halklarını dijital diplomasinin araçları olan sosyal ağlar üzerinden etkileme ve ikna etme yöntemini uygulamaktadırlar. Dijital diplomaside temel hedef kitle, sosyal ve dijital medya kullanıcıları yani sıradan bireylerdir. Dijital diplomasi, resmi devlet temsilcilerinden çok, uluslararası kamuoyunu hedef almaktadır. Dijital diplomasi, diplomatik hedeflerin elde edilmesinde internet ve genel olarak dijital/yeni iletişim teknolojilerinin kullanılması olarak tarif edilebilmektedir.
Hanson, dijital diplomasinin sekiz siyasi hedefinin olduğunu söylemektedir:
- Bilgi yönetimi,
- Kamu diplomasisi,
- Enformasyon yönetimi,
- Konsolosluk iletişimi,
- Afet koordinasyonu,
- İnternet özgürlüğü,
- Dış kaynaklar,
- Politika planlaması.
Dijital çağda uluslararası ilişkiler, devletler arası ilişkilerin ötesine geçerek küresel ilişkiler ağı halini almıştır. Böylece klasik diplomasi, devletler arası münasebetlerin resmi devlet temsilcileri tarafından gizli yürütülmesiyken, dijital diplomasi, kamuoyu önünde halka açık dijital platform ve sosyal ağlarda bireyler arası diplomatik iletişim ve etkileşim aracıdır. Bu bağlamda dijital diplomasi, meslek uzmanlarına (diplomatlara) has ve kapalı kapılar ardındaki geleneksel diplomasiyi demokratikleştirici yönde dönüşüme de zorlayarak bireylerin diplomasi alanına katılımını artırmaktadır. Zira, dijital devrimin sayesinde Web 2.0 üzerine bina edilen ve neredeyse sıfır maliyetli dijital kanallar üzerinden dünyanın yaklaşık yarısına tekabül eden dış kamuoyuna mesajlar iletebilme lüksüne sahip olmuştur. Bununla birlikte, dijital araçların kullanımı, var olan pratiklerin aynen devam ettirilmesini sağlamamakta, yeni pratiklerin ortaya çıkmasına, var olanların da dönüşmesine neden olmaktadır.
Yalnızca sivil diplomaside değil, askeri diplomaside de dijital kanallara etkin birer araç olarak başvurulmaktadır. Amerikan ordusunun halkla ilişkiler birimi tarafından 2011 yılında hazırlanan sosyal medya kullanım kılavuzu, etkili ve güvenli dijital iletişimin nasıl gerçekleştirilmesi gerektiği hususunda detaylı bilgiler içermektedir. Özellikle yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını sonrasında çalışma prensiplerinde ciddi yeniden yorumlamalar olan güvenlik güçlerinin askeri diplomasi bağlamındaki sosyal etkinlikleri de yeniden ve daha güçlü bir perspektifle kurgulanmaktadır.
Dijital diplomasi için yapılan çalışmalar ve yakın gelecek vizyonu için yapılan bu çerçevedeki yorumların önemi, bazı sayısal verilerle birlikte daha fazla anlaşılmakta ve anlam ifade etmektedir. Statista’nın sunduğu verilere göre Ocak 2020 itibariyle 4,54 milyar aktif internet kullanıcısı ve 4,18 milyar tekil mobil internet kullanıcısı bulunmaktadır. Sosyal medya hesabı olan ve aktif kullanan 3,8 milyar insanın 3,75 milyarı sosyal medyaya mobil olarak da erişim sağlamaktadır. Bu büyüklükteki kullanıcı sayısı bile başlıbaşına konu üzerine eğilinmesi gerektiğini gösterebilirken, bir de bu kullanıcıların karar alma ve ilişki kurma süreçlerindeki etkin ve aktif varlığını düşündüğümüzde devletlerin dijital yönetime ağırlık vereceği aşikardır. Devletlerin, sözkonusu aktif internet kullanıcılarını hedefleyen girişimlerde diplomatik başarılar elde edebileceği açıktır.
Tabii ki her gelişmenin olumsuz yansımalarının olması da normaldir. Hızlı ve kapsayıcı internetin dijital diplomasi için sağladığı kazanımların yanında teknolojik açıkları da birlikte getirdiğinin en somut örneği olarak WikiLeaks hakkında farklı değerlendirmeleri görmek mümkündür. Bu bilgi sızıntılarının dijital diplomaside devletlerin gücünü zayıflatan bir etken olarak durması iki tartışmayı getirmektedir: Yeni dönem diplomaside özne olan bireyin devletlerarası ilişkilerde ulaşabildiği tüm bilgileri edinebilmesi hakkı üzerinden yapılan tartışmanın yanında bilginin dolaşımına izin verenlerin süreci yönetme arzusu da dillendirilmektedir. Her durumda bu tip “kazalar”ın varlığı ve artma ihtimali dijital diplomasinin varlığı kadar gerçektir.
Yeni tip koronavirüs (Kovid-19) salgını ile insanların somut olarak bizzat biraraya gelmesini en aza indirme çabası, dijital diplomasi kanallarının önemini bir kez daha kanıtlamış ve kullanımını genişletmiştir. Toplumların bilgiye en fazla ihtiyaç duyduğu süreçlerde bilgiyi verenin kazandığı bir ortam oluşmuştur. Burada hem salgınla ilgili süreçlerde hem de zaten var olan ve varlığı da devam eden olgularda aktarılan bilgi ve görüşlerin stratejik iletişim savaşlarına döndüğünü görmekteyiz. Toplumlara yönelik enstrümanların yanında devlet başkanlarının bile kendi aralarında bu yeni diplomasi türüne adapte olmuş yolları kullanmasının olgunlaşan dijitalleşme ortamında yeni normallerin belirlenmesine katkı sağlayacağı görülmektedir.
Diplomasinin yavaş ve kendi sınırları olan yapısının tamamen bozulduğu bu günlerde, uzayan müzakere ve ilişki süreçlerinin 280 karaktere sığmasının kanıksanması ile hayatın eski normale dönmesiyle bile artık diplomasinin eskisi gibi olmayacağı düşünülmektedir. Birçok alanda olduğu gibi diplomaside de tamamen dijitalleşme beklentisi bir kesimin beklediği hızda ve kapsayıcılıkta olmayacaktır. Bu sebeple, dönemimizi hibrit diplomasi olarak adlandıracağımız klasik ve dijital diplomasi olgularını birarada kullanacağımız bir geçiş süreci olarak tanımlamak ve hareket kabiliyetimizi buna adapte etmek en kullanışlı yöntem olacaktır.
Yararlanılan Kaynaklar
Barış Özdal, R. Kutay Karaca, (Ed.), Diplomasi Tarihi 1, 3. Baskı, Bursa: Dora Yayınları, 2018
https://www.statista.com/statistics/617136/digital-population-worldwide/
Hanson, F. (2012). Baked in and wired: eDiplomacy. Washington: DC: Brookings Institution. (sf. 1–41).
