Etkinlik Yok
1900’lerin başında ABD ve İngiltere’de kurulan ilk “think-tank”ler devletler tarafından değil bağımsız özel kişiler tarafından kurulmuşlardır. Bu özel kişiler ve ekipleri uluslararası meselelerin anlaşılmasına “bilimsel” bir yaklaşım getirmenin önceden yaşanmış olumsuzlukların tekrarlanmasını önleyeceğine ve gelecekte barış beklentilerini geliştireceğine inanmışlardır. İlk başlarda temkinli yaklaşılan bu kurumlar diplomasi alanında çalışmalara başladıklarında tek alıcıları bakanlar ve hükümet yetkilileridir. Amaçları ulusal iktidarların kurumsal inşasını destekleyerek uluslararası ilişkileri daha istikrarlı hale getirme çabasıdır.
İkinci Dünya Savaşı’nın ulusları ve uluslararası sistemi çökertmesi ardından çabalar daha dayanıklı uluslararası kurumların tasarlanmasına odaklanmıştır. Savaş sırasında stratejik savaş planlarını tartışmak için toplanan gruplar savaştan sonra yeni uluslararası sistemin kurgulanmasında öneriler ile Batı ve müttefikleri için sürekli bir ekonomik büyüme dönemine yol açan göreceli jeopolitik istikrar döneminin başlatılmasına katkıda bulunmuşlardır. Ardından başlayan, hükümet dışı aktörlerin önem kazandığı Soğuk Savaş da önce Batıda sonra da dünyanın birçok yerinde düşünce kuruluşlarının kurulmalarına katkıda bulunmuştur. Ancak bu kuruluşlar neredeyse tüm durumlarda ulusal hükümetleriyle sıkı bir şekilde bağlantılıdırlar.
Küreselleşme çağında, dünyayı anlama ve etkileşim kurma talebi de arttıkça ABD öncülüğünde Batı düşünce kuruluşlarının boyutları da büyümüştür. Uzmanlaşmış düşünce kuruluşları Batıda da gelişerek küreselleşmenin belirli boyutlarının analizine yönelik talebe cevap vermiştir. Düşünce kuruluşu kapasitesinin sadece diplomasi alanında çıkarak iklim değişikliği, kalkınma yardımı, siber güvenlik, küresel sağlık ve uluslararası finans gibi alanları da kapsayarak büyümesi karşılıklı bağımlılık ve yeni sistem kurgusunu gözler önüne sermiştir. Böylece düşünce kuruluşları kavramı uluslararası arenada yayılmıştır. Bu konudaki öncülük Batıda olsa da Çin, ABD’den sonra en fazla kuruma sahip ülke konumundadır. Avustralya, Arjantin, Brezilya, Hindistan, Endonezya, Meksika ve Singapur, uluslararası alanda tanınan düşünce kuruluşlarına ev sahipliği yapmakta ve aynı zamanda bu ülkelerin bölgelerinde kendilerine has dominant roller almaya çalıştığı görülmektedir.
Düşünce kuruluşlarının artması çeşitlenmesine de neden olmaktadır ve bu çeşitlenme batı modeli dışına da çıkmıştır. Bazı ulusal düşünce kuruluşlarının rolü, ulusal karar alıcılara analiz kaynakları ve politika fikirleri sunmanın ötesine geçmektedir. Bazıları, hükümet dışı ve resmî kurumlar arasındaki tartışmalarda uyum sağlamak, bazıları da resmi mesajların ve politikaların yurtdışında tanıtımına yardımcı olmaktadır. Batı harici ülkelerde, hükümet yetkililerinin, entelektüellerin ve toplumun sadece Batı fikirlerinin tüketicisi olmaması, kendi fikirlerini geliştirmelerini sağlaması için faaliyet gösteren düşünce kuruluşları da vardır.
Bugün düşünce kuruluşlarının varlık şekilleri ve çalışmalarına baktığımızda kurumsallaşmasının kısa ama hızlı tarihi içinde son 20 yılda pek bir şeyin değişmediği görülmektedir.
Düşünce kuruluşları sadece bir olguyu/olayı/durumu ortaya çıkarmakla kalmayan aynı zamanda politika önerileriyle çözümler de sunan kurumlardır. Küresel ölçekte baktığımızda üniversitelerin yaptığı araştırma ve sunduğu çıktıların ötesinde çalışan bilimsel-akademik kurumlardır. Üniversitelerin sosyal bilimlerde mecburi soyut çalışmalarına bir laboratuvar görevi gören düşünce kuruluşları çözüm önerileri sunmak için gereken bilgi ve manevra alanına sahiptir. Gerçeklik üzerine inşa edilen bilgilerden de beslenen bilimsel yaklaşımlı yorumlar hem akademi hem toplum hem de karar alıcılar için oldukça kullanışlıdır. Bu çalışmalarda kimi zaman medya, kimi zaman akademi, kimi zaman da siyaset kurumlarıyla kesişen alanları bulunmaktadır. Gündemi takip etmekten öte “gündem olması gereken konuları” çalışması kurumsallaşma tabiatında olan düşünce kuruluşları bu çalışmalarını beslemek için yeterli kişi, fikir, ağ ve tesir alanına sahip olmalıdır.
Genel olarak kabul gören, düşünce kuruluşlarının olması gereken özellikleri düşünüldüğünde 9 somut şart öne çıkmaktadır:
- Daimi kuruluşlar olmaları,
- Kamu politikaları için çözümler üretmeleri,
- Kendini araştırmaya adamış kurum-içi personele sahip olmaları,
- Fikir, analiz ve tavsiye üretmeleri,
- Araştırmaları karar vericilere ve kamuoyuna ulaştırmaları,
- Hükümet icraatlarından sorumlu olmamaları,
- Araştırma özgürlüklerini muhafaza etmeleri ve herhangi özgül bir çıkara hizmet etme zorunda olmamaları,
- Eğitim faaliyetleri bulunabilse de diploma vermemeleri,
- Kamu yararı adına hareket etmeye çalışmaları.
Türkiye’de de 1990’lı yıllarda başlayan düşünce kuruluşlarının yaygınlaşması süreci çeşitli sebeplerle sekteye uğrasa da kurumsal birikimler ulusal düşünce kuruluşu sektörüne hatırı sayılır bir temel ve alan ortaya koymuştur. Bugün farklı statülerde varlık gösteren düşünce kuruluşlarının Türk devletinin hem iç politikada hem de dış politikada elini güçlendirecek çalışmalar yaptığı görülse de bunun yeterli düzeyde olmadığı anlaşılmaktadır.
Türkiye’nin içinde bulunduğu uluslararası rekabet ve sorunları, daha fazla ve farklı çalışma yollarını da değerlendirmeye zorlamaktadır. Düşünce kuruluşlarının ortaya koyacağı fikirler ne kadar çeşitli ve etkin olursa, uluslararası alanda ne kadar varlık gösterebilirse Türkiye’nin ve içinde bulunduğu bölgenin huzur ve refahı için çalışan karar alıcılara katkı sağlayacaktır.
Türkiye’deki düşünce kuruluşlarının dünyadaki benzer kurumlar ile benzer temelli sorunlar yaşadığını da unutmamamız gerekmektedir. Toplum ile ulusal ve uluslararası sistemler ölçülü, nesnel analizler ile içinde bulunulan çalkantılı dönemde nasıl ilerleneceğine dair fikirlere ihtiyaç duymaktadır. Aynı zamanda, çalkantı içerisinde umutsuz ve korkan bir toplumun da çalkantıyı sürdüreceği fikri, bilginin yaygınlaşması ile kamuda kalması arasındaki paradoksu yaşatmaktadır. Bilgi ve fikirlerin ulusal şartları göz önüne alarak uluslararası temellere dayalı üretiminin geçerliliği konusundaki tartışma, küreselleşme döneminde standartları belirlenen düşünce kuruluşlarının kurumsallaşmasının daha kapalı toplumlara evrilen uluslararası sistemde varlıkları tehlikeye düşmektedir.
Kaotik, çalkantılı dönemlerde yeni seslere daha fazla ihtiyaç olduğu ve hem Türkiye’nin hem de uluslararası sistemin içinde bulunduğumuz dönemden güçlenerek çıkması için sivil toplum temeliyle Diplomatik İlişkiler ve Politik Araştırmalar Merkezi (DİPAM) kurulmuştur. Türkiye’nin, bölgenin ve dünyanın karşılaştığı kronik ve akut sorunlar üzerine çalışan, bağımsız, yetkin kadrosu ve ulusal-uluslararası ağı ile etkin şekilde varlık gösterebilecek bir yapılanma üzerine inşa edilen kurum Türkiye’deki düşünce kuruluşu eksiğine binaen; uluslararası akademiaya, Türkiye’nin uluslararası ilişkilerine ve siyasal kültüre destek için hayata geçirilmiştir. DİPAM, yapıcı, aktif, genç, yeni fikirlerin deneyimli düşüncelerle desteklendiği yazımlar, projeler, tartışmaların toplum ve kamuda ilgili her kesim için faydalı olacağı inancıyla çalışmalarına başlamıştır.
