Etkinlik Yok
İkinci Dünya Savaşı sırasında yerle bir olan Avrupa’nın toparlanması destek almadan mümkün değildi. Avrupa ülkelerinin ekonomik zorluklarına karşı Marshall Planı’yla ABD desteği yapılmıştı. Ancak savaş sonrası Avrupa ülkeleri, kendi askeri güçlerine güvenmez durumdalardı. Bunun için de ABD tarafından, “Avrupa’nın korunması” gerekçesiyle ve Sovyet askeri varlığını dengelemek amacıyla NATO önerildi ve 1949’da İttifak kuruldu. Böylece Avrupa savunmasını NATO’ya ve örgüt üzerinden de ABD’ye ihale etmiş oldu. ABD koruması, Avrupa ülkelerini savunma yatırımları ve harcamaları yapmadan güvenli kılan bir ortam oluşturdu. Savunma yerine refaha ve kalkınmaya ayrılan bütçeler Avrupa devletlerinde zenginliği artırsa da askeri stoklar eridi, mühimmat yenilenmedi ve kaçınılmaz olarak rehavet getirdi.
Rusya-Ukrayna Savaşı ile tehdidi yeniden kendi kıtalarında gören Avrupa devletleri savunma için yeni yaklaşımları tartışmaya başladı. NATO’ya artık güvenmeyen Fransa gibi devletlerin yanında Almanya gibi savunma yapısı gereği İttifak’a sağlam şekilde bağlı olanları dahi Avrupa merkezli savunma mimarisini gündeme almaya yöneltti.
Zaman ve Azim
Avrupalı hükümetlerin askeri harcamalarında artış kararı, tedarik ve hareket kabiliyeti artırımını amaçlıyor. Üstelik devletlerin müstakil yaklaşımları yanında, kuruluş amacı ve kurumsal yapısında savunma yaklaşımı bulunmayan Avrupa Birliği’nin de güvenlik kanadının güçlendiğini görüyoruz. AB yeni organizasyonlar, kararlar ve fonlar ile hem kurumsal olarak Birlik’in hem de devletlerin savunma kapasitesini artırmayı amaçlıyor. Fakat tüm bu harcamaların savunma mekanizmasını güçlendirebilmesi için ihtiyaç duyulan zaman ve azim konusunda politika yapıcıların elinin çok güçlü olduğu söylenemez.
Avrupa’da artan silahlanma harcamalarının somut hale gelmesi için mühimmat ve araçların orduların kullanımına girmesi gerekiyor. Mevcut durumda Ukrayna’da savaş devam ederken ve birçok ülkeden siparişler yığılmışken söz konusu ürünlerin ordulara teslimi zaman alacaktır. Üstelik bu ürünlerin kullanımı için gerekli eğitim ve bürokratik süreçler de Avrupa’daki gibi hantallaşmış kurumsal yapıda oldukça ağır işleyecek. Ulusal orduların yanında AB nezdinde kurulmaya çalışılan ve Avrupa Ordusu hedefiyle ilerleyen askeri girişimlerde de ortak bir vizyona varılamaması, müktesebatın oluşmasında AB normlarının detaylı yapısı gibi nedenlerle de Avrupa genelinde inşa edilmeye çalışılan savunma mekanizmasında gecikmeler söz konusu. Buna bir de uzun zamandır savaşma kabiliyeti kullanmamış askeri bürokrasi, motivasyonu olmayan askeri personel ve bu fikre uzak toplumsal yapıyı eklediğimizde savaş veya savunma kapasitesi için önemli olan insan faktöründeki azmin de eksikliğini vurgulamamız gerekir.
Savunmada Alternatif Yaklaşımlar
Bu şartlardaki tüm niyetlere, ulusal ordulara yatırımlara ve Avrupa merkezli savunma mimarisi çalışmalarına rağmen istenilen ilerlemenin kat edilememesi, NATO ülkelerine yönelik siyasi ve askeri provokasyonlarını artırma eğiliminde olabilecek Rusya ile ilişkilerde uzun süreli bir gerilime hazırlıklı olunması fikri adına riskler içeriyor. Diğer yandan benzerine sıkça rastladığımız açıklamalardan sonuncusu AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikaları Yüksek Temsilcisi Josep Borrell tarafından Münih Güvenlik Konferansı’nda Batılı ülkelere “güvenlik ve savunma yeteneklerini önemli ölçüde güçlendirmeleri” çağrısı, savunma kapasitesinin geliştirilmesinde alternatif süreçlerin ve kurumların değerlendirilebileceği algısını güçlendirdi.
Alternatif savunma mekanizması için akla gelen kurum, özel sektöre olduğu kadar hükümetlere, uluslararası kuruluşlara ve devlet dışı aktörlere çeşitli askeri, paramiliter ve güvenlik hizmetleri sunan özel askeri şirketlerdi (ÖAŞ). Özellikle savaşın başlarında Rusya’nın Ukrayna sathında Wagner şirketini yoğun şekilde kullanmış olması, Avrupa için de benzer şartları çağrıştırdı.
Avrupa’da uzun süredir mevcut olan politik zemin ve orduların dönüşümündeki zorluğa karşın özel askeri şirketlerin “müşterinin talebini yerine getirme adına” daha esnek ama hızlı yönetilmesi ve yönlendirilmesi işleri kolaylaştırabilecek gibi görünüyor.
Fransız GEOS, Alman ASGAARD, İngiliz AEGIS gibi kuruluşlar Avrupa merkezli özel askeri şirketler olarak faaliyetlerine devam ediyorlar. Mevcut şirketler ulusal kanunlarla düzenlenmiş bir yapı içerisinde ve kısıtlılıklarla görev yapıyorlar. Bununla birlikte sözkonusu şirketlerin özellikle kronik istikrarsız bölgelerde görev almalarının yanında kurumsal olarak Avrupa’nın ortak çıkarlarına hizmet edecek şekilde yapılanmadıkları da aşikar. Tartışılan noktada müşterisinin ortak Avrupa olduğu bir yapılanmanın gerçekleşmesi için şartlar oldukça zorlayıcı.
Avrupa’da Özel Askeri Şirketlerin Etkileri, Faydaları ve Zorlukları
Bu düzenleyici şartlar Avrupa’da savaşçı bir grubun oluşması önünde engel olacaktır. Wagner benzeri şekilde örgütlenmiş, yapısı gereği hükümetlerle ilişkili ancak resmi olarak aldıkları görevler, yaptıkları eylemler hatta sahip oldukları araç mühimmat ve personel kapasitesi dahi net şekilde bilinmeyen kuruluşlara devletler tarafından müstakil operasyon kabiliyeti tanınması, Avrupa normlar ekosistemi içinde kabul görmesi beklenen bir durum değil. Avrupa’nın Birlik nezdinde de yasal ve politik zemininin böyle yapılanmaları yönetmesi oldukça güç.
Bu zorluklara rağmen Avrupa siyasetindeki ve ordularındaki eksiklikler bu şirketlere yaklaşımı değiştirebilir. Çoğunlukla profesyonel ordu sistemi uygulayan kıtanın genelinde azmini kaybetmiş Avrupalı subaylar ve askerlere karşın bir subayın yaklaşık on katı maddi kazanç sağlama motivasyonuyla şirketlere dahil olan ve doğrudan savaşa giden personel önemli bir faktör. Üstelik sahip olacakları mühimmat ve araçların temini ve kullanımının da kısmen daha esnek olması, siyasi manevraları da kolaylaştırır. Fakat bunun da ötesinde en önemli konu Avrupalı devletlerin resmi olarak savaşa girme konusundaki handikaplar.
Avrupalı devletlerin inşa ettikleri politik ve toplumsal yapı ile mevcut sistem içindeki müdahaleci olmayan dış politika imajı ulusal orduların hareket kabiliyetini de kısıtlıyor. İçinde bulundukları NATO gibi ittifak şartlarının veya anlaşmaların gereği yanında resmi olarak bir çatışma içinde yer almaktan kaçınma için şirketlerin kullanılması Avrupa için gittikçe daha mantıklı görünüyor. Wagner benzeri bir yapılanma ile bugün Ukrayna’nın savunulmasında ve ilerdeki benzeri şartlarda, Avrupa adına bir cephe açmadan, menfaatlerin gerçekleşmesi için bulunmak istenen bölgelerde bayrak göstermekten imtina edilerek, coğrafyanın savunulmasına destek olunması temel yaklaşımı destekliyor.
Tüm zorluk ve avantajları birlikte düşündüğümüzde Avrupa’da bir ÖAŞ yapılanmasının savunma işlerini çok kolaylaştıracağı açık. Ancak Avrupa’nın savunduğu normlar ve sisteme uygun olmayan bu yapılanma ile ilerlemesi, zaten Batı için sıklıkla gündeme gelen, kurdukları sistem üzerinden hakimiyet döneminin sonlandığına dair eleştirileri destekleyecektir.
Bu yazı 13 Mart 2024 tarihinde Anadolu Ajansı için hazırlanan Görüş yazısıdır.
